khmersnews

សួរស្តីប្រិយមិត្តជាទីគោរព ខ្ញុំបាទJaydensamreoth សូមនាំមកជូននូវពត៍មានខ្មែរនឹងអំពីប្រាសាទខ្មែរដែលមានអាយុកាលពាន់ឆ្នាំមកផ្សព្វផ្សាយបន្តដើម្បីឲ្យបានជ្រាបច្បាស់អំពីប្រាសាទបុរាណនឹងរមណីយដ្ធានជាច្រើនទៀតផងដែរ។

Thursday, September 29, 2011

កំណត់ហេតុ ពីទ្វារមួយគូរនៅប្រាសាទភ្នំជីសូរ

ក្រោយពីស.វទី ១៤ មក ដូចប្រាសាទដទៃៗឯទៀត ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលស្ថិតក្នុងសម័យកាលមួយមាន វិបត្តិនៅឡើយដែរ ប្រាសាទភ្នំជីសូរស្ថាបនាឡើងដោយ ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ នៅស.វទី១១ ក៏បានប្រែក្លាយទៅជាពុទ្ធសាសនដ្ឋានមួយដ៏សំខាន់ ក្នុងខេត្តតាកែវ ។ គឺក្នុងបរិបទសង្គមវប្បធម៌នេះហើយ ទើបមានការឆ្លាក់នូវប្រអប់ទ្វារមួយគូ ធ្វើអំពីឈើ សម្រាប់ខ័ន្ទមណ្ឌប ដ៏ស័ក្តិសិទ្ធិនៃប្រាង្គកណ្តាល នៃទេវស្ថានខាងលើនេះ ដើម្បីមូលហេតុសាសនា ។ ការកែច្នៃនេះ ក៏ដូចជាចម្លាក់ទ្វារមួយគូ លាបពណ៌គួរឲ្យជក់ចិត្តណាស់ គឺត្រូវបានអនុវត្តឡើងនៅក្នុងអំឡុង ស.វទី១៧ យ៉ាងប្រាកដ ។
សូមជម្រាបថា ទ្វារបាលឬឆ្មាំទ្វារខាងស្តាំ ស្ថិតក្នុងឥរិយាបទឈរ នៅលើសត្វរមាសភ្លើងតូចមួយ ដោយនៅដៃមានកាន់ដំបង គួរឲ្យព្រឺព្រួច ។ អ្វីដែលអស្ចារ្យនោះគឺ ដូចករណីទ្វារបាលនាសម័យបាយ័ន នៅទីក្រុងស្រីទេព នៅខេត្តពេជ្រប៊ូន ដែរ ជើង និង ដៃ របស់ទេវតាបន្ទាប់បន្សំទាំងពីរនេះ បំពាក់ដោយកងដៃនិងកងជើងជាសត្វពស់ ។ ចំណែកទ្វារបាលខាងឆ្វេងមានយានជំនិះគឺជាសត្វជ្រូក ។

ក្លោងទ្វារឈើផាត់ពណ៌ ក្រោយអង្គរ និងរូបពង្រីក ប្រាសាទភ្នំជីសូរ (ថត ឆ្នាំ១៩៩៣)

    ជាអកុសលថ្មីៗនេះ សន្លឹកទ្វារមួយក្នុងចំណោមសន្លឹងទ្វារទាំងពីរ ត្រូវបានគេលួចបាត់ទៅហើយ ។ សន្លឹកទ្វារមួយទៀត ដែលនៅសេសសល់នោះ ក៏ត្រូវអាជ្ញាធរដឹកយកទៅតម្កល់ទុកនៅខេត្តតាកែវ ។ ខាងលើនេះគឺជាព័ត៌មាន ដែលយើងបានទទួល ដោយ យោងលើខ្លឹមសារ នៃបទសម្ភាសន៍មួយ កាលពីខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១០ ។
    យើងនៅចងចាំថា កាលពីខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៣ យើងបានស្នើទៅអាចារ្យវត្ត ឲ្យមេត្តាដឹកទ្វារទាំងពីរនេះ ដើម្បីយកទៅរក្សាទុកនៅឯ ទីរួមខេត្ត ដែលមានសុវត្ថិភាពជាង តែវាជាការឥតន័យ ។
    តាមប្រភពព័ត៌មានមួយ ដែលគួរឲ្យជឿជាក់ថា ការដែលក្រុមចោរជំនាញបានលួចប្លន់វត្ថុវប្បធម៌ជាតិ ដោយជោគជ័យនោះ ក៏ដោយសារមានការឃុបខិតពីមនុស្សនៅទីនោះដែរ ។ ដូច្នេះ គប្បីមានការស៊ើបអង្កេតដើម្បីយកជនទុច្ចរិតទៅផ្តន្ទាទោសតាមច្បាប់ ៕ (ម.ត្រាណេ)

ប្រភពបុរេអង្គរនៃព្រះសិអារ្យមេតេយ្យខ្មែរ

រហូតដល់សព្វថ្ងៃ អ្នកស្រាវជាវបរទេសដោយឡែកសៀម ចាត់ទុកថា ចម្លាក់បុរាណទាំងប៉ុន្មាន តំណាងព្រះ សិអារ្យមេតេយ្យ ដែលគេបានរកឃើញនៅក្នុងប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេសក្នុងភូមិភាគឦសាន គឺជាសិល្បៈខ្មែរ តែបានទទួល ឥទ្ធិពលពីសិល្បៈមនឬជួនកាលជាសិល្បៈមនតែម្តង ដែលត្រូវបានរលត់សង្ខានៅចុងស.តទី១៣ ដើមស.តទី១៤ ដោយវាតទី និយមរបស់នគរសុខោទ័យ និងអយុធ្យា ។ មានអ្នកនិពន្ធខ្លះទៀត ថែមទាំងហ៊ានប្រកាសថា ពុទ្ធបដិមាកម្មខ្មែបែបមហាយាន ទាំងនោះ គឺជាសិល្បៈរបស់នគរចនសៈ ដែលជារដ្ឋឯករាជ ឬ ស្វយ័តមួយដែលមិនមែនជាខ្មែរ ។ ព្រោះរដ្ឋចនសៈនេះ ស្ថិតនៅ “ក្រៅរាជធានីប្រទេសកម្ពុជា” ទោះបីនគរនេះបានប្រើប្រាស់ ឬនិយាយភាសាខ្មែរនិងចេះនិយមភាសាសំស្ក្រឹតក៏ដោយ ។
ថ្វីត្បិតតែសេចក្តីអះអាងខាងលើនេះ ត្រូវបានលោក ប័ស្សឺលីយេ ច្រានចោលក៏ដោយ មុនពេលលោកចែកឋាន លោកបានបញ្ជាក់យ៉ាងត្រឹមត្រូវថា ខេត្តនគររាជសីមា ក៏ដូចជាខេត្តបុរីរម្យ គឺជាភាគមួយ នៃ ចក្រភពកម្ពុជទេស យ៉ាងប្រាកដ ។ ជាអកុសល លោកពុំទាន់បានវែកញែកជាក់លាក់នៅឡើយ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត លោកក៏ពុំបានបង្ហាញនូវ ភស្តុតាងណាមួយជាចម្លាក់បុរាណបុរេអង្គរ ដែលគេបានជួបប្រទះនៅកម្ពុជា ឬនៅវៀតណាមខាងត្បូងជាដើម ដើម្បីជាការបំភ្លឹអំពីបញ្ហាខាងលើនេះនៅឡើយដែរ ។ ដូច្នេះ មានប្រវត្តិវិទូតិចណាស់ ដែលបានជ្រាបអំពីបញ្ហាសាំញ៉ាំនេះ ហើយរហូតដល់សព្វថ្ងៃ នៅតែមានភាព ច្របូកច្របល់ដដែល ។

នៅកម្ពុជាក្រោម (Cf. Le Thi Lien), អង្គរបុរីកម្មសិទ្ធឯកជន (ថត ២០០៩)

    ថ្មីៗនេះកង្វះខាតនៅតែមាន ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង ការស្រាវជ្រាវរបស់ឧរៃស្រី ( Cf. ឧរៃស្រី វរៈសារិន ២៥៤៥ “ ព្រះបដិមាកម្មសំរឹទ្ធថ្មី រកឃើញថ្មីមកពីបានផាយ របស់សារមន្ទីរជាតិព្រះនគរ ” ប្រជុំអត្ថបទខ្មែរបោះពុម្ព ក្រុមបុរាណវិទ្យា មហាវិទ្យាសិល្បៈករ ថ្ងៃអង្គារ ទី៨ ខែតុលា ពុទ្ធសករាជ ២៥៤៥, បាងកក) នៅតែគ្មានតម្លាភាព ហើយពុំប្រកបដោយលក្ខណៈ ជាវិទ្យាសាស្ត្រ ដែលគេអាចទទួលយកបាននៅឡើយ ។
    សូមជម្រាបថា នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ គេឃើញមានចម្លាក់តំណាងឲ្យព្រះពោធិសត្វខាងលើនេះ មួយព្រះអង្គដែរ ដែលបានមកពីខេត្តបុរីរម្យ ដូចករណីចម្លាក់មួយចំនួនទៀត ដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់សារមន្ទីរហ្គីមេ និងសារមន្ទីរនៅសហរដ្ឋអាមេរិកជាដើម ។ ចំពោះពុទ្ធបដិមាបុរេអង្គរទាំងនោះផ្ទុយពីនៅថៃ គេចាត់ទុកថាជាសិល្បៈខ្មែរមុនអង្គរសុទ្ធសាធ ។
    ដូចនេះ ជាទូទៅអ្នកប្រាជ្ញបរទេស ហាក់ដូចជាបានបញ្ជាក់ប្រភពខ្មែរ នៃចម្លាក់សំរឹទ្ធទាំងនោះរួចស្រេចទៅហើយ គឺមិនគួរឲ្យសង្ស័យឡើយ ។ ប៉ុន្តែបញ្ហាដែលចោទនៅទីនេះ គឺថាតើ ក្នុងករណីណាដែលយើងអាចនិយាយបានថា សិល្បៈខ្មែរបែបមហាយានខាងលើនេះ មិនបានទទួលឥទ្ធិពលពីសិល្បៈមន ។ តើនៅប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជានៅក្នុងដែនដីសន្តកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ដែលសព្វថ្ងៃ បានក្លាយទៅជាប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូងនោះ យើងមានចម្លាក់ព្រះស្រីអារ្យមត្រ័យ ដូចនៅខេត្តបុរីរម្យ ឬ រ៉យ អែតនៅប្រទេសសៀមបច្ចុប្បន្នដែរឬទេ ?

ព្រះស្រីអាមៃត្រ័យ, បុរីរម្យ (Cf.Bunber and. Latchford, USA និងសារមន្ទីរហ្គីមេ)

    គប្បីជ្រាបថា ជនជាតិខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម ( Cf. Le Thi Lien, 2006, Buddhist and Hindu Art in the cuu Long River Delta . Vietnam ) និង កម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេសនៅក្នុងខេត្តតាកែវ បានប្រារព្ធលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន តាំងពីសម័យនគរភ្នំ ម្ល៉េះ ហើយការបូជាព្រះពោធិសត្វអង្គនេះ ត្រូវបានគូសបញ្ជាក់តាមរយៈបដិមាកម្មមួយចំនួនដែលគេបានរកឃើញ ហើយសព្វថ្ងៃត្រូវបានតម្កល់ នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ ។ យើងអាចលើកជាឧទាហរណ៍ នូវចម្លាក់មេត្រ័យ នៅស្រុកទ្រង់ឌៀង ខេត្ត វិញឡុង (Cf.Malleret,L.,1963 , Le Cibassac, PEFEO,vol XlIII, & XXXVIII) នៅប្រាសាទអកយំ ខេត្តសៀមរាបជាដើម ដើម្បីចង្អុលបង្ហាញនូវភាពរីកចំរើន នៃ សាសនាខាងលើនេះ ។ ការរកឃើញនូវចម្លាក់ថ្មីៗមួយចំនួនទៀត នៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ ក៏ជាសក្ខីកម្មបន្ថែមថ្មីមួយទៀតបង្ហាញថា ផ្ទុយពីអ្នកប្រវត្តិវិទូថៃ ដែលមានការយល់ច្រឡំថា ការហូរចូលនៃសិល្បៈបែបមហាយាននេះ ពីមជ្ឈមណ្ឌលឥណ្ឌានានា ត្រូវបានជ្រួតជ្រាបចូលកំពង់ផែអូរកែវមុនគេ ហើយពីទីនេះ ក៏បានលាតសន្ធឹងបន្តិចម្តងៗរហូតដល់ខេត្តតាកែវ កំពង់ស្ពឺ សៀមរាបអង្គរ សិរីសោភ័ណ្ឌ ខេត្តសុរិន្ទ្រ និងបុរីរម្យទៅវិញទេ ។ មានន័យថា ក្នុងដំណាក់កាលដំបូង ខ្មែរមិនទាន់បានទទួលនូវឥទ្ធិពលពីបងប្អូនមន ដែលរួមឈាមជ័រជាមួយខ្មែរយើងនៅឡើយទេ ។
    ដូចនេះ គួរកំណត់សម្គាល់ថា ចរន្តលទ្ធិមហាយាន ពុំបានហូរចូលពីឈូងសមុទ្រសៀម ឬពីទីក្រុងអ៊ូថង ដែលស្ថិតនៅវាលទំនាបនៃដងទន្លេចៅប្រាយ៉ា ហើយបានជ្រួតជ្រាបលាតសន្ធឹងដល់ខេត្តសុរិន្ទ្រ បុរីរម្យ បាត់តំបង សៀមរាបអង្គរ នោះទេ ទោះបីជានៅតំបន់ទាំងនោះ ចម្លាក់បែបមហាយានជាច្រើនត្រូវបានគេជួបប្រទះក៏ដោយ ។ ជាការពិតណាស់ បើគេទទួលស្គាល់ហេតុការណ៍នេះ ទស្សនៈរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវថៃ ដែលមិនបានពន្យល់ប្រភព នៃ សិល្បៈបែបមហាយានខាងលើនេះ យ៉ាងជាក់ច្បាស់ ហើយអ្វីមួយជាការខុសឆ្គង ខាងទស្សនៈទានផ្ទុយនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រនោះ ពុំត្រូវបានទទួលស្គាល់ថា ត្រឹមត្រូវពីមតិអន្តរជាតិ ម្តងណាឡើយ( Cf. Bunker and Latchford, 2004. Adoration and Glory-The Golden Age of Khmer Art, Chicago )
    ជាការពិតណាស់ បើសិនជាគេថា សិល្បៈបែបមហាយានខាងលើនេះ ជាឥទ្ធិពលរបស់មនសុទ្ធសាធ ចុះហេតុអ្វីបែរជាមានចម្លាក់ ព្រះស្រីអារ្យមេត្រ័យដូចគ្នាទាំងស្រុង ទាំងលក្ខណៈបុគ្គលនៃចម្លាក់ ដូចជានៅកម្ពុជាក្រោម និងនៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ និងតាកែវទៅវិញ ? បើយើងទទួលស្គាល់ថា សិល្បៈបុរេអង្គរនៅថៃ ជាឥទ្ធិពលរបស់សិល្បៈមន ទាំងនេះមានន័យថា ឥទ្ធិពលនៃ វប្បធម៌មន លើសិល្បៈចេនឡា ( ពីស.តទី៦ ដល់ទី៨ ) មិនសមហេតុផលឡើយ ហើយគឺក្នុងករណីនេះហើយ ដែលយើងត្រូវតែតម្រូវទស្សនៈដែលឈរលើមតិជាតិនិយមជ្រុល ខាងលើនេះ ៕ (ម.ត្រាណេ)

ប្រាសាទព្រះគោ

សាងសង់ឡើងនៅឆ្នាំ៨៧៩ ដោយព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ (៨៧៧-៨៨៩ នៃគ.ស) នៅមានបច្ឆានាម ឥស្វារៈលោកា ប្រាសាទព្រះគោ មានតួប៉ម៦ រៀបចំជា ២ ជួរ ត្រូវបានឧទ្ទិសដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ដោយបុព្វបុរសរបស់ព្រះបាទ ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ ។

ប្លង់នៃប្រាសាទបាគងឯកសារសាលាបារាំងចុងបូព៌ា

   បើយើងពិនិត្យមើលឲ្យបានត្រឹមត្រូវ យើងនឹងឃើញថា ប្រាសាទនេះ ដែលត្រូវបានសាងសង់លើខឿនមួយ មានកំពែង៣ ជាន់ ទ្វារចូល (គោបុរៈ) ២ កើតនិងលិច និងតួប៉ម៦ ស្ថិតក្នុងកំពែងមួយដែលរាង៤ជ្រុងស្មើ (កំពែងទី២) ដោយហ៊ុមព័ទ្ធដោយគូទឹក ។ លក្ខណៈពិសេស នៃ ប្រាសាទព្រះគោ នេះ ដែលតាមពិតទៅគឺតំណាងឲ្យលោកធាតុវិទ្យា គឺជាប្រាង្គ ឬ តួប៉មកណ្ដាល មានលក្ខណៈខ្ពស់ជាងគេដែលតំណាងឲ្យភ្នំសុមេរុ ។
   ដោយសូមរំលឹកផងដែរថា រចនាប័ថ្មនៃប្រាសាទនេះ ត្រូវបានឲ្យឈ្មោះថា រចនាបថព្រះគោដ៏ល្បីល្បាញក្នុងប្រវត្តិសិល្បៈស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ ។
   សិលាចារឹកមួយផ្ទាំងយ៉ាងវែង ដែលស្ថិតនៅគោបុរៈទី១ សរសេរជាភាសាសំស្ក្រឹតនិងខ្មែរ បានផ្ដល់ព័ត៌មានសំខាន់ៗសម្រាប់ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ។ ភាគ ក នៃសិលាចារឹកសរសេរជាភាសាសំស្ក្រឹតបានឲ្យដឹងថា មានការកសាងព្រះបដិមាតំណាងឲ្យព្រះសិវៈ និងព្រះនាងទេវី នៅឆ្នាំ៨៩៧ ដើម្បីជាទីសក្ការៈបូជា ។ យើងក៏ដឹងទៀតថា ឫទ្ធានុភាព និងព្រះជ័យជេស្ដារបស់ព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ ក៏ត្រូវបានពិពណ៌នាយ៉ាងក្បោះក្បាយដែរ ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ យើងក៏នឹងបន្ថែមទៀតថា មានការប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើភ្នំមហេន្ទ្របវ័ត គឺភ្នំគូលែនបច្ចុប្បន្ន ដែលគោលនយោបាយនាសម័យនោះ ដើម្បីសូមទទួលពរជ័យពីព្រះអាទិទេពសិវៈ ឬទេវតាភ្នំដ៏មានមហិទ្ធិប្ញទ្ធ។

ទិដ្ឋភាពរួមនៃប្រាសាទព្រះគោ (ថត ២០០៨)

ផ្នែកម្ខាងទៀតនៃសិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរ បានបញ្ជាក់ថា នៅឆ្នាំ៨៩៣ នៃគ.ស. មានការកសាងរូបព្រះបរមេស្វរៈមួយអង្គ ដាក់តម្កល់នៅប្រាង្គនៃជួរខាងកើត ដោយរូបព្រឹទ្ធិវិន្ទ្រីស្វរៈនៅប្រាង្គខាងត្បូង ដើម្បីជាការគោរពបូជា ។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះ ត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើងក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទយសោវរ្ម័ន ។

ក្បាច់ផ្តែរនិងចម្លាក់ព្រះគោនៅមុខប្រាសាទ (ថត ២០០៨)

ក្រៅពីនេះ នៅមានសិលាចារឹកមួយផ្ទាំងទៀត ចារនៅឆ្នាំ១០០៥ ពិពណ៌នាអំពីដណ្តើមរាជ្យរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ដោយព្រះបាទសុរិយោវរ្ម័នទី១ ។
លក្ខណៈសម្បត្តិដ៏ពិសេស នៃក្រុមបារាំង ព្រះគោ គឺប្រាសាទនេះ រំលេចនូវក្បាច់ក្បូរយ៉ាងល្អស្អាត ធ្វើអំពីកំទេចបាយអនៅតាមជញ្ជាំងខាងក្រៅ ដោយមានវត្តមានចម្លាក់តំណាងទ្វារបាលក្នុងឥរិយាបថឈរ ហើយមានលំពែងនៅដៃ។ ទោះចម្លាក់ទាំងនេះ បានធ្លាក់រុះរាយជាច្រើនអន្លើក្ដី ប៉ុន្តែរក្សានូវសោភណភាពគួរឲ្យគយគន់ ហើយផ្តល់យើងនូវលទ្ធភាពស្វែងយល់អំពីអ្វីដែលជាកម្រិតចេះដឹងផ្នែក បច្ចេកទេសក្នុងការលំអប្រាង្គប្រាសាទនៅស.វ.ទី៩ ។

ក្លោងទ្វារនិងក្បាច់ផ្តែរធ្វើពីថ្មភក់ (ថត ២០០៨)

បើប្រៀបធៀបទៅនឹងក្បាច់លំអជាកំបោរបាយអ ប្រាសាទព្រះគោនិងប្រាសាទនាសម័យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដូចករណីប្រាសាទកំពែងលែង នៅខេត្តពេជ្របុរីជាដើម យើងអាចនិយាយបានថា បច្ចេកទេសលំអក្បាច់ក្បូរធ្វើអំពីកំបោរបាយអ គឺជាប្រវត្តិដ៏យូរលង់ ។
គួររំលឹកផងដែរថា ប្រាសាទព្រះគោមានកំពែង៣ជាន់ ជាថ្មបាយក្រៀមនិងឥដ្ឋ ។ កំពែងខាងក្រៅដែលមានទំហំធំជាងគេប្រវែង ៤០០ម៉ែត្រ គុណនឹង៥០០ម៉ែត្រ ។ គេឃើញមានគោបុរៈនៅទិសខាងកើតនិងខាងលិចដែលបាក់បែក ។ រីឯកំពែងខាងក្នុងវិញ កំពែងនេះក៏មានទ្វារចូល ឬគោបុរៈពីរ គឺមួយនៅខាងកើតនិងមួយទៀតនៅខាងលិចដូចគ្នាដែរ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតដូចពោលខាងលើ នៅផ្នែកកណ្ដាលខាងកើត នៅទីលានគេឃើញមានចម្លាក់គោនន្ទិន ពីរ ធ្វើអំពីថ្មភក់ដែលមុខរេទៅរកតួប៉មប្រាសាទ ។

ទ្វារបញ្ឆោទ បណ្ណាល័យនិងចម្លាក់សិង្ហតោ (ថត ២០០៨)

ក្រុមប្រាសាទព្រះគោ ត្រូវបានសាងសង់ខឿនមួយខ្ពស់ពីដីដែលមានទីលានរាបឬស្មើដែរ កន្លងមកទើបត្រូវបានគេរៀបឡើងវិញគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ ៕ (ម.ត្រាណេ)

ប្រាសាទបាគង

ដូចប្រាសាទលលៃ ប្រាសាទព្រះគោ និង ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ ដែរ ប្រាសាទបាគង ស្ថិតក្នុងក្រុមរលួស តែ ស្ថិតចំកណ្តាល នៃ ទីក្រុងអង្គរទី១ ឬ ហរិហល័យ ដោយមានចម្ងាយប្រមាណជា ១២គ.ម ពីទីរួមខេត្តសៀមរាបបច្ចុប្បន្ន ។ សូមជម្រាបថា ប្រាសាទអង្គរទាំងនោះ ស្ថិតមិនឆ្ងាយពីគ្នាប៉ុន្មានទេ ពី ១ ទៅ ២គ.ម កន្លះតែប៉ុណ្ណោះ ។

ប្លង់នៃប្រាសាទបាគង (ឯកសារបារាំង)

ស្ថិតនៅខាងត្បូងនៃប្រាសាទព្រះគោ នៅក្នុងភូមិបាគង ស្រុកបាគងខេត្តសៀមរាប ប្រាសាទបាគងត្រូវបានសាងសង់ឡើង ដោយព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ នៅឆ្នាំ៨៨១ នៃគ.ស ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ ដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធិ ។ ប្រាសាទបាគងដែលជាប្រាសាទមុនគេ សាងសង់អំពីថ្មភក់ ប្រកបដោយនិម្មាបនកម្មដ៏ល្អប្រណិត ដែលមានឈ្មោះដើមថា ថ្មនៃឥសៈ ហើយតំណាងភ្នំសុមេរុ ព្រោះស្ថិតចំកណ្តាលនៃទីក្រុងហរិហល័យ ។

តួប៉មលណ្តាលកំពុងជួសជល់និងក្រោយការជួសជល់ (ឯកសារបារាំង)

ការសិក្សាបានឲ្យដឹងថា ប្រាង្គកណ្តាល ឬ តួប៉ម នៃ ប្រាសាទ ត្រូវបានជួសជល់នៅ ស.វទី១២ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ដូច្នេះហើយ ក្បាច់ក្បូរលំអមួយចំនួនស្ថិតក្នុងរចនាបទថ្មអង្គរវត្ត ។ សូមជម្រាបថា រវាងឆ្នាំ១៩៣៦ និង ១៩៤៤ កំពូលនៃប្រាង្គកណ្តាលនេះដែលរលំបាក់ ត្រូវបានជួសជុលដោយលោក ហ្លែស្ស ។

ប្លង់ប្រាសាទបាគង តំណាងឲ្យចក្រវាឡ (ឯកសារសិលាបារាំងចុងបូព៌ា ) និង តួប៉មឬប្រាង្គកណ្តាល (ថតឆ្នាំ ២០០៣)

ប្រាសាទបាគង មានកំពែង ២ ជាន់ គឺកំពែងខាងក្រៅនិងកំពែងខាងក្នុង ។ កំពែងខាងក្រៅមានទំហំ ៩០០ x ៧០០ ម៉ែត្រ ហ៊ុមព័ទ្ធដោយគូទឹក ដែលតំណាងឲ្យមហាសមុទ្រនៃ លោកធាតុវិទ្យាឥណ្ឌា ។ ផ្លូវចូលកាន់ប្រាសាទមានពីរ គឺខាងកើតនិងខាងលិច ដែលលំអដោយនាគញីឈ្មោលមួយគូរលូនអមសងខាងផ្លូវ ។ តែឥឡូវនេះ ត្រូវបានបាក់បែកសឹងតែទាំងអស់ គ្រាន់តែបន្សល់នូវក្បាល និង ដងខ្លួនមួយចំនួនដែលរេចរឹលប៉ុណ្ណោះ ។ រីឯចម្លាក់លំអទាំងឡាយនៅតាមជញ្ជាំងនៃខឿន ត្រូវបានខូចខាតទាំងអស់ លើកលែងតែថ្មមួយដុំនៅលើជញ្ជាំងខាងត្បូង នៅថ្នាក់ទី៤ ឆ្លាក់រូបយក្ខដែលសែសសល់ ។

ដូចពោលខាងលើ ប្រាសាទបាគង គឺជាប្រាសាទភ្នំមានរាងជាសាជី ស្ថិតក្នុងកំពែងទី៣ គឺប្រាសាទភ្នំ ដែលដូចពោលខាងលើ តំណាងឲ្យភ្នំសុមេរុ នៅចំកណ្តាលទ្វីបទាំង ៥ ដែលនៅទីនេះតំណាងដោយថ្នាក់ទាំង ៥ នៃ ប្រាសាទ ។ សូមជម្រាបថា ថ្នាក់ទាំង៤ ផ្នែកខាងក្រោមតំណាងឲ្យភពទាំង ៤ នៃចក្រវាឡ ដែលមានតាំងរូបគ្រុឌ យក្សនិងនាគជាដើម នៅគ្រប់មុខប្រាសាទទាំង ៤ ទិស តាំងពីថ្នាក់ក្រោមរហូតដល់ថ្នាក់លើ ។ រីឯថ្នាក់ទី ៥ គឺជាទេវស្ថានឬឋានសួគ៌ តំណាងដោយប្រាង្គកណ្តាលដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាភ្នំសុមេរុ ផ្ទាល់ ។
យើងឃើញមានប្រាសាទឥដ្ឋចំនួន ៨ ស្ថិតជុំវិញប្រាសាទផ្នែកខាងក្រោម ។ នៅលើបាទដ្ឋានយើងឃើញមានជណ្តើរនៅគ្រប់អ័ក្ស ។ ជណ្តើរទាំងនោះ នាំសាសនិកជនទៅកាន់ទីលាន នៃ ថ្នាក់នីមួយៗ បន្តបន្ទាប់លើគ្នា ពិសេសទៅកាន់ប្រាង្គកណ្តាល ដែលជាកន្លែងស័ក្តិសិទ្ធិជាងគេបំផុត ។ មើលពីចំងាយតួប៉មកណ្តាលនេះផុសឡើងផុតពីដំបូលសំណង់ប្រាសាទតូចៗ នៅជុំវិញ ធ្វើអំពីថ្ម ដែលជាប្រាសាទឧបសម្ព័ន្ធ ។
ដូចនេះ ប្រាសាទរបស់យើង ត្រូវបានសាងសង់ឡើងតាមលោកធាតុវិទ្យាឥណ្ឌូ-ខ្មែរ តំណាងឲ្យភ្នំព្រះសុមេរុ ហើយគឺជានិមិត្តរូបនៃចក្រក្រវាឡ ។
សូមរំលឹកឡើងថា គឺនៅក្នុងប្រាង្គកណ្តាលខាងលើនេះហើយ ដែលក្នុងអតីតកាល ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ បានកសាងព្រះវិស្ណុមួយអង្គ ដៃ៨ ព្រមទាំងលិង្គរាជ្យមួយឈ្មោះថា ស្រីឥន្ទ្រស្វរៈ ដើម្បីជានិមិត្តរូបនៃសម័យកាលរបស់ទ្រង់ ។ តាមខ្លឹមសារសិលាចារឹក ដែលគេបានរកឃើញនៅឆ្នាំ១៩៣៥ យើងដឹងទៀតថា ការកសាងបារាយណ៍មួយយ៉ាងធំឈ្មោះថា ឥន្ទ្រាតត្តកៈ ដើម្បីផ្តល់ទឹកសម្រាប់វិស័យកសិកម្ម ៕ (ម.ត្រាណេ)

សោមសូត្រនៃប្រាសាទភ្នំរុង

ចេញពីទីរួមខេត្តបុរីរម្យឆ្ពោះទៅកាន់ប្រាសាទភ្នំរុង ស្ថិតនៅលើកំពូលភ្នំភ្លើងមួយដែលរលត់កាលពី ១ លានឆ្នាំមុននេះ នៅតាមដងផ្លូវគេនឹងឃើញទេសភាពដ៏ល្អស្រស់បំព្រង ហើយក្រោយពីឆ្លងផុតកាំជណ្តើរជាថ្នាក់ៗ ដែលមានបង្កាន់ដៃជារូបនាគរាជ គេនឹងឃើញប្រាសាទសិលាមួយដ៏ស្កឹមស្កៃ លេចធ្លោឡើងនៅចំពីមុខ ហាក់បីដូចជាភ្នំសុមេរុដ៏ធំសម្បើមគួរស្ញប់ស្ញែងអស្ចារ្យ ។ គេមានអារម្មណ៍ថា ហាក់បីដូចជានៅលើទេវស្ថាន ឆ្ងាយផុតពីទុក្ខព្រួយទាំងឡាយនៃលោកិយ ។

សោមសូត្រនៅប្រាសាទភ្នំរុង (ថត១៩៨០)

   មូលហេតុដែលធ្វើឲ្យប្រជាជនដើមកំណើតខ្មែរក្នុងភូមិភាគឥសាន នៃប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេសចាស់ៗ ចាត់ទុកប្រាសាទខាងលើនេះ ថាជាវត្ថុស័ក្តិសិទ្ធ ដោយសារជារៀងរាល់ឆ្នាំនៅថ្ងៃពេញបូណ៌ និង៥រោច ខែមេសា ទ្វារទាំង ១៥ នៃប្រាសាទនេះ ទទួលបាននូវកាំរស្មីព្រះអាទិត្យចែងចាំងព្រមគ្នា គួរឲ្យស្ញប់ស្ញែងអស្ចារ្យ ។ នេះជាសញ្ញាបង្ហាញនូវបច្ចេកទេសសាងសង់កប់កំពូល នៃវិស្វករខ្មែរនាសម័យអង្គរ ។ លើសពីនេះទៀត សម្ព័ន្ធភាពរវាងស្ថាបត្យកម្មនិងតារាសាស្ត្រ គួរឲ្យស្ញប់ស្ញែងក្រៃលេង ។
    សព្វថ្ងៃនេះព្រឹត្តិការណ៍ដ៏អស្ចារ្យ ដែលកើតនៅលើប្រាសទនេះ មិនគ្រាន់តែបានធ្វើឲ្យប្រាសាទភ្នំរុង ក្លាយទៅជាកន្លែងបន់ស្រន់មួយដ៏ពូកែស័ក្តិសិទ្ធជាទីបំផុតទេ ថែមទាំងជាកន្លែងទាក់ទាញទេសចរណ៍បរទេសផងដែរ ។ ដូច្នេះហើយ បានជាបច្ចុប្បន្ននេះ មនុស្សនៅខេត្តបុរីរម្យ ឬអាណាខេត្តជិតឆ្ងាយ ម្នីម្នារមកទស្សនាព្រឹត្តិការណ៍អច្ឆិរិយជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។
    ប្រាសាទថ្មនេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅសម័យអង្គរហើយបានបន្សល់ទុកនូវ សោមសូត្រមួយគួរឲ្យយកចិត្តទុកដាក់ជាទីបំផុត ។ គឺតាមរយៈវត្តមាននៃថ្មនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យយើងយល់អំពីសារៈសំខាន់នៃទេវស្ថាននេះ ក្នុងពេលបុណ្យទានម្តងៗ ។
    តើសោមសូត្រគឺជាអ្វី ?
    សោមសូត្រដែលជានិមិត្តរូបតំណាងឲ្យព្រះឥសូរ ឬ ព្រះសិវៈ គឺជាថ្មចម្លាក់ ថ្មមានរាងវែង សម្រាប់បង្ហូរទឹកមន្តពីខាងក្នុងប្រាសាទ ចេញក្រៅប្រាសាទ ដើម្បីសេចក្តីត្រូវការរបស់ប្រជាជន ជាពិសេសក្នុងពេលបុណ្យទានម្តងៗ ដូចជាពិធីសិវរាត្រីជាដើម ។
ក្នុងជំនឿរបស់អ្នកស្រុក ដែលកាន់លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ជាពិសេសពួកព្រាហ្មណ៍ សកម្មភាពប្រចាំថ្ងៃនៃជីវិតរបស់ពួកគេស្ថិតជុំវិញព្រះសិវលិង្គ និង សោមសូត្រខាងលើនេះ ។ ដោយហេតុថា អ្នកណាបានស្រង់ទឹកមន្តជាទីស័ក្តិសិទ្ធ ដែលហូរចេញពីស្នានទ្រោណិនេះ (លិង្គនិងទម្រ) ក្រោយពីប្រសិទ្ធពរជ័យដោយពួកព្រាហ្មណ៍រួច នឹងមានសិរីសួស្តីគ្រប់ប្រការពុំខាន ។ រីឯរោគាជម្ងឺតម្កាត់ផ្សេងៗ ក៏ត្រូវសះស្បើយផងដែរ ។
    សព្វថ្ងៃនេះ អ្នកស្រុកក្នុងតំបន់ ស្ទើរតែភ្លេចនូវសារៈសំខាន់របស់សោមសូត្រនេះហើយ ត្បិតការផ្លាស់ប្តូរទម្រង់សាសនា ពីព្រហ្មញ្ញសាសនា ទៅជាព្រះពុទ្ធសាសនា ប៉ុន្តែមានតែអ្នកស្រាវជ្រាវមួយចំនួនតូចទេ ដែលដឹងអត្ថន័យស៊ីជម្រៅរបស់វា ។
    ម្យ៉ាងវិញទៀត ថ្មសោមសូត្រវែងនេះ យ៉ាងហោចណាស់ក៏រវាង ២ ម៉ែត្រ ទៅ ៣ម៉ែត្រ ដែរ បានរងនូវការទ្រុឌទ្រោមដោយកត្តាមនុស្ស និងធម្មជាតិ ជាហេតុធ្វើឲ្យបាក់ជាពីរកំណាត់ ។
    ដោយសារតែមូលហេតុជំនឿសាសនាខាងលើនេះ ជាផ្នែកមួយនៃសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម ប្រាង្គប្រាសាទបុរាណ ទើបយើងសូមលើកយកសារៈសំខាន់នៃសោមសូត្រនោះមកបង្ហាញជូន ។
    រួមសេចក្តីមក ប្រាសាទភ្នំរុងតាំងពីអតីតកាលរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន នៅតែទាក់ទាញសាសនិកខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន នៅក្នុងប្រទេសថៃមកបន់ស្រន់ ពោលគឺនៅតែជាកន្លែងគោរពសក្ការៈស័ក្តិសិទ្ធបំផុត សម្រាប់ជនជាតិខ្មែរភាគតិចនៅក្នុងភូមិភាគឥសាន នៃព្រះរាជាណាចក្រថៃបច្ចុប្បន្ន ។ ហើយវត្តមានរបស់ថ្មសោមសូតរខាងលើនេះ ក៏ជាសញ្ញាមួយឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញនូវលក្ខណៈពិសិដ្ឋនៃទេវាល័យដ៏ ស្កឹមស្កៃនេះ ក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់មួយដែរ ៕ (ម.ត្រាណេ)

ប្រាសាទស្វាយអៀ នៅខេត្តកំពង់ធំ

ស្ថិតនៅលើទួលមួយហ៊ុមព័ទ្ធដោយគូទឹក ប្រាសាទស្វាយអៀ គឺជាប្រាសាទមួយ ដែលត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅសតវត្សទី១០ នៃគ.ស ហើយមានចម្ងាយប្រមាណជា៤៣ គ.ម នៅទិសខាងជើងឆៀងខាងលិច នៃ ទីរួមខេត្តកំពង់ធំបច្ចុប្បន្ន ។

ទិដ្ឋភាព រួមនៃទីតាំងប្រាសាទ មើលពីលើអាកាស (Google Earth) និង គូទឹកជុំវិញប្រាសាទ ចេញពី : B. Bruguier et J. Lacroix, 2010 – Sambor Prei Kuk et le bassin du Tonle Sap, Guide archeoloique du Cambodge Tome II

ការចុះស្រាវជ្រាវបានឲ្យដឹងថា ប្រាសាទស្វាយអៀពីដើមមានប្រាសាទឥដ្ឋចំនួនទៅ៣ រាង៤ជ្រុងស្មើ តែឥឡូវនេះ នៅសល់តែមួយ គឺប្រាសាទកណ្តាល បែរមុខទៅទិសខាងកើតដូចព្រះវិហារមួយ ដែលស្ថិតនៅមុខសំណង់ស្ថាបត្យកម្មខាងលើនេះ ។ យើងបានរកឃើញនៅឆ្នាំ១៩៩៣ (ខណៈដែលតំបន់នេះនៅមានអសន្តិសុខនៅឡើយដោយខ្មែរក្រហម) នូវផ្តែរមួយចំនួនគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ ដែលមកពីប្រាង្គនៅទិសខាងជើង និងខាងត្បូង ដែលបានបាត់បង់ទៅហើយ ។

ទិដ្ឋភាពរួមនៃប្រាសាទស្វាយអៀទិសខាងត្បូង និង សសរពេជ្រនៅទិសខាងកើត (ម.ត ២០០១)

ជាទូទៅទ្រង់ទ្រាយនៃប្រាង្គកណ្តាលនេះ នៅរក្សាបានលក្ខណៈដើមរបស់ខ្លួនថ្វីត្បិតតែខឿនត្រូវកប់ក្នុងដី ក៏ដោយ ។ ដូចប្រាសាទនានា នាសម័យនោះដែរ ក្បាច់ផ្តែរប្រអប់ទ្វារ និងសសរពេជ្រ រាង៨ជ្រុងធ្វើអំពីថ្មភក់ ។

ក្បាច់រាហ៊ូនៅលើផ្ទាំងផ្តែរ បាល័ង្កក្នុងប្រាសាទ និង ក្បាច់ផ្តែរមើលពីចំហៀង (ម.ត ២០០១)

ក្រៅពីនេះ យើងក៏ដឹងទៀតថា មានបារាយណ៍មួយយ៉ាងធំ ទំហំប្រមាណជា២២០គុណ១៥០ម៉ែត្រ ។ ត្រង់នេះធ្វើឲ្យយើងនិយាយបានថា ដូនតាខ្មែរសម័យអង្គរពិតជាបានប្រើទឹកពីបារាយណ៍នេះ ដើម្បីមូលហេតុកសិកម្ម ។ យ៉ាងណាមិញទឹកដីក្នុងតំបន់នេះ ក៏ពិតជាមានប្រជាជនរស់នៅយ៉ាងកុះករដែរ ។

ក្បាច់ផ្តែរលំអដោយ ព្រះឥន្ទជិះដំរី និងព្រះពុទ្ធអង្គកំពុងសមាធិ (ម.ត ២០០១)

ដោយសារតែចម្លាក់ផ្តែរចំនួន៣ ដែលសព្វថ្ងៃត្រូវបានតម្តល់ក្នុងព្រះវិហារ នៃ វត្តស្វាយអៀ នេះ ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងទេវកថាព្រហ្មញ្ញសាសនា យើងអាចនិយាយបានថា ក្រុមប្រាសាទស្វាយអៀ ជាពិសេសប្រាង្គកណ្តាល បង្ហាញពីការបូជាព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ។ មានន័យថា វត្តមានរបស់ចម្លាក់ព្រះឥន្ទ្រជិះលើដំរី ដែលជាប្រធានបទរបស់ក្បាច់ផ្តែរ ទាំង៣មិនមែនជារឿងចៃដន្យឡើយ ប៉ុន្តែវាទាក់ទិនទៅនឹងការបដិបត្តិព្រះអាទិទេពអង្គនេះ ដើម្បីជៀសវាងគ្រោះថ្នាក់មហន្តរាយទាំងផ្លូវកាយ ទាំងផ្លូវចិត្ត និងដើម្បីបានទទួលនូវភ្លៀងសម្រាប់កសិផលក្នុងសង្គម ។ កុំភ្លេចថា រហូតដល់សព្វថ្ងៃអ្នកស្រុកខ្មែរនៅតែមានជំនឿថា សត្វដំរីតំណាងឲ្យទឹកភ្លៀងដោយពុំមានសត្វណាមានគុណសម្បត្តិពិសេស ជាងសត្វនេះទេ ដែលអាចនាំមកនូវភាពផូរផង់ ។

ចម្លាក់ក្បាច់ផ្តែរ និងរូបផ្តែរពង្រីកនៅក្នុងព្រះវិហារ (ម.ត ២០០១)

ជាថ្មីម្តងទៀត សូមរំលឹកថា ចម្លាក់ផ្តែរទាំងនេះ ពិតជាបង្ហាញប្រាប់យើងអំពីប្រព័ន្ធជំនឿសាសនាយ៉ាងប្រាកដ ដែលមានលក្ខណៈធំទូលាយរបស់មនុស្សខ្មែរ នាសម័យអង្គរ ។

ក្បាច់ផ្តែរនៅក្នុងព្រះវិហារ (ម.ត ២០០១)

ជាអវសាន ចំណុចជាវិជ្ជមានមួយទៀត ដែលយើងគប្បីបញ្ជាក់នៅទីនេះដែរគឺ ដោយសារតែនៅលើចំហៀងនៃក្បាច់ផ្តែរ ប្រាង្គកណ្តាល មានចម្លាក់ព្រះពុទ្ធអង្គកំពុងសមាធិ ទើបយើងអាចនិយាយបានថា ព្រហ្មញ្ញសាសនាត្រូវបានប្រារព្ឋប្រតិបត្តិជាមួយលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា ៕ (ម.ត្រាណេ)

ការកែប្រែសំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទខ្មែរទៅជាព្រះធាតុនៅប្រទេសថៃ និងលាវ

ក្នុងចំណោមសំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទខ្មែរទាំងអស់ ដែលបុព្វការីជនខ្មែរបានបន្សល់ទុកនៅក្នុងអតីតចក្រភពកម្ពុជទេស សំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទបុរេអង្គរ និង អង្គរមួយចំនួននៅប្រទេសថៃ និង លាវ បច្ចុប្បន្នត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទម្រង់ទៅជាព្រះធាតុ (ប្រាះថាត) ឬ វត្តអារាមទៅវិញ ។ អំពីបាតុភូតសង្គមនេះ គេពន្យល់បានដោយងាយ ដោយសារមូលហេតុ ពីរយ៉ាង៖
ទី១. ស្ថិតនៅទីប្រជុំជនផ្លូវកាត់គ្នា ប្រាង្គប្រាសាទដែលពីមុនត្រូវបានកសាងឡើង ដើម្បីជាទីគោរពសក្ការៈចំពោះព្រះអាទិទេព នៃ ព្រហ្មញ្ញសាសនា ឥឡូវនេះក្រោយពីឱនភាពនៃវប្បធម៌សំស្ក្រឹតបណ្ដាលមកពីការផ្លាស់ប្ដូរ សាសនា ពីព្រហ្មញ្ញសាសនាទៅព្រះពុទ្ធសាសនា ស.ត. ទី១៣-១៤ បានក្លាយទៅជាពុទ្ធសាសនដ្ឋានទៅវិញ ។ ដូច្នេះហើយ គោលការណ៍សមស្របនឹងបរិបទសង្គមវប្បធម៌ ដែលតម្រូវឲ្យ មានការផ្លាស់ប្ដូរទម្រង់សំណង់ស្ថាបត្យកម្មបែបព្រាហ្មណ៍និយម ជាពិសេសនៅតំបន់ណាដែលមានការរីកចំរើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពោលគឺមានសហគមន៍យ៉ាងកុះករ ។
ទី២. នៅក្នុងទំព័រប្រវត្តិសាស្ដ្ររបស់កម្ពុជា ទឹកដីខ្មែរមួយភាគធំដែលត្រូវបានបាត់បង់ រួមមានប្រាង្គ ប្រាសាទខ្មែរមួយចំនួនផងនោះ យើងសង្កេតឃើញថា មានបំរែទម្រង់នៃប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរឲ្យក្លាយទៅជាព្រះធាតុ ឬ វត្តអារាមបែប ថេរវាទទៅវិញ ដោយជនជាតិថៃ និង លាវ ក្នុងឋានៈអ្នកកាន់កាប់ថ្មី នៃ ដែនដីចាស់ ។ ទោះជាការបាត់បង់ទម្រង់ដើម នៃ ប្រាសាទខ្មែរមួយចំនួន គឺជាផលវិបាកនៃការស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសិល្បៈបុរាណក្ដី ក៏ប៉ុន្តែភាគច្រើនគេអាចដឹងថា សមាសភាពស្ថាបត្យកម្មណាមួយជារបស់ខ្មែរ ហើយមួយណាទៀតជាសិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្មរបស់ថៃ ឬ លាវ តាមការសិក្សាវិភាគយ៉ាងល្អិតល្អន់ ។
ខាងលើនេះ គឺជាការកត់សម្គាល់ជាទូទៅ សម្រាប់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ថៃ ប្រទេសលាវ និង វៀតណាមខាងត្បូង ។

អតីត ប្រាសាទសម័យចេនឡាបានក្លាយទៅជាប្រាះថាតលាវ នៅខេត្តសុវណ្ណខេត្ត (រូបថត ហ្គីតូ) និង វត្តព្រះធាតុភ្នំ នៅខេត្តនគរភ្នំ (ឯកសារនាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈថៃ)

    ដូចជានៅប្រទេសកម្ពុជាដែរ បម្រែបម្រួលរបស់សំណង់ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរនៅបរទេស ដែលត្រូវបានកើតឡើងចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ ទី១៣ និង១៤ មក មានទ្រង់ទ្រាយធំ អនុវត្តឡើងតាមតម្រូវការនយោបាយ វប្បធម៌ និងបច្ចេកទេសរបស់ប្រជាជនចំណូលថ្មី ។ ប៉ុន្តែគេអាចបែងចែកជាពីរផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងក្រៅ និងផ្នែកខាងក្នុងប្រាសាទដែលបានកើតឡើងតាមការវិវត្តរបស់សង្គម ។
    សូមរំលឹកថា ប្រាសាទខ្មែរនាសម័យបុរេអង្គរភាគច្រើន គឺជាសំណង់ធ្វើអំពីឥដ្ឋមានរាងបួនជ្រុងស្មើ ឬ ៤ជ្រុងទ្រវែង ហើយមានជាថ្នាក់ៗ តូចលើ ធំក្រោម មានទ្វារមួយបែរទៅទិសខាងកើត ហើយបីទៀតបិទដែលជាទ្វារបញ្ឆោត ។ ក្នុងការជួសជុលស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ ជនជាតិថៃ និង លាវ គ្រាន់តែបន្តុបបន្ថែមនូវក្បាច់ក្បូរធ្វើអំពីបាយអតែប៉ុណ្ណោះ ព្រមទាំងបន្ថែមកំពូលមួយ ដែលមានរាងស្រួចនៅពីលើឲ្យទៅជាព្រះចេតីយ៍ ឬព្រះធាតុ ។
    ឧទាហរណ៍មួយ ក្នុងចំណោមឧទាហរណ៍ពាក់ព័ន្ធនឹងការកែប្រែទម្រង់ប្រាសាទខ្មែរឲ្យ ក្លាយទៅជាព្រះធាតុ ដើម្បីបង្ហាញអំពីយន្តការនេះ គឺព្រះធាតុជើងជុំ (ប្រាះថាតឆើងឆុំ) សតវត្សរ៍ទី១១ នៅក្នុងសកលនគរ នៅប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន ។ តាមពិត ប្រាសាទនេះ គឺជាឧទាហរណ៍មួយក្នុងចំណោមឧទាហរណ៍ដ៏ប្រសើរឯទៀត ដែលយើងបានជួបប្រទះតាមអាណាខេត្តនានា នៃ ព្រះរាជាណាចក្រថៃ បច្ចុប្បន្ន ។ យ៉ាងណាមិញ យើងក៏អាចលើកករណីប្រាសាទព្រះធាតុភ្នំ (ប្រាះថាត ផៈនុំ) ផងដែរ ។
    ប្រសិនបើយើងមើលពីចំងាយ ព្រះធាតុថៃ ឬ លាវនោះ ទាំងមានលក្ខណៈមិនខុសប្លែកពីព្រះធាតុដទៃៗ នៃប្រទេសលាវឡើយ ដោយនេះជាការវិវត្តន៍ធម្មតា ។
    ដូច្នេះ យើងអាចពន្យល់ថា ព្រះធាតុខាងលើនេះពិតជាបាន កើតចេញពីប្រាសាទខ្មែរយ៉ាងប្រាកដ ដោយកំពូលខាងលើមានរាងស្រួច ដូចព្រះចេតិយទៅវិញ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត បើយើងពិនិត្យការតុបតែងក្បាច់ក្បូរផ្នែកខាងក្រៅវិញ យើងក៏ដឹងទៀតថា វាមានលក្ខណៈខុសប្លែកពីសិល្បៈខ្មែរដែរ ដោយហេតុថា ជាស្នាដៃរបស់សិល្បករ ថៃ-លាវ ។
    អាស្រ័យដោយហេតុនេះហើយ ទើបបានជាផ្នែកខាងក្នុងនៃសំណង់ព្រះធាតុ ដែលពីបុរាណកាល គឺជាកន្លែងតំកល់នូវរូបសំណាកទេវរូប ឥឡូវនេះត្រូវបានជំនួសដោយចម្លាក់បែបពុទ្ធនិយមទៅវិញ ។
    តាមឧទាហរណ៍នៃការផ្លាស់ប្ដូរទម្រង់សិល្បៈខាងលើនេះ យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ការមកដល់នៃជនជាតិអម្បូរថៃ-លាវ ក្នុងតំបន់ ពិតជាត្រូវបានអនុវត្តឡើងនូវចុងស.ត ទី ១៣ ដើមស.ត ទី ១៤ នៃគ.ស ។ មានន័យថា កាលបរិច្ឆេទនៃការតាំងលំនៅស្ថានរបស់ប្រជាជនថៃ និងលាវក្នុងតំបន់ ព្រមទាំងចំណាស់នៃវិស័យស្ថាបត្យកម្មរបស់ខ្លួន គឺជាព្រឹត្តិការណ៍ដ៏ថ្មីថ្មោងនៃប្រវត្តិសាស្ត្រនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍យើង នេះ ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត ដូចបានពោលខាងលើ យើងក៏បានសង្កេតឃើញផងដែរថា ការផ្លាស់ប្តូរនិន្នាការសាសនានេះ គឺមានមិនត្រឹមតែនៅប្រទេសថៃ ឬលាវតែប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏មាននៅប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ដូចករណីប្រាង្គកណ្តាលនៃប្រាសាទភ្នំជីសូរ ដែលបច្ចុប្បន្នបានក្លាយទៅជាព្រះចេតិយមួយដ៏ពិសិដ្ឋ ជាសក្ខីកម្មស្រាប់ ។ ហើយបម្រែបម្រួលខាងសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម និងអត្ថន័យដែលយើងអាចរកឃើញដោយវិធីសិក្សាប្រៀបធៀបពាក្យថា ថៃ-លាវ ផងដែរ ។ ពាក្យប្រាះថាត សៀម-លាវ ពិតជាកើត ចេញពីពាក្យពីរម៉ាត់ គឺព្រះ (ពាក្យខ្មែរ) និង ធាតុ មកពីសំស្ក្រឹត-បាលី ។
    សរុបសេចក្ដី យើងអាចសង្កេតឥទ្ធិពលនៃប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរ លើព្រះធាតុ (ប្រាះថាត) ថៃ-លាវ ដោយមូលហេតុខាងលើ ។ (ម.ត្រាណេ)

ប្រាសាទប្រែរូប

មូលហេតុនៃការសាងសង់ប្រាសាទប្រែរូបនេះឡើង គឺដើម្បីឧទ្ទិសចំពោះព្រហ្មញ្ញសាសនា ក៏មែនពិត ក៏ប៉ុន្តែទន្ទឹមនឹងនេះ ក៏ដើម្បីតម្កល់អដ្ឋិធាតុរបស់ស្តេច ដែលសាងសង់គឺ ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ផ្ទាល់ ដូចវត្តមានរបស់ក្តាមឈូសថ្មមួយដ៏ធំ ស្ថិតនៅក្រោមជើងជណ្តើរខាងកើតតួប្រាសាទ ដែលជាភស្តុតាង ។
ផ្ទាំងសិលាចារឹកជាភាសាសំស្ក្រឹត ដែលលោក ហ្សក ស៊ឺដេស បានសិក្សាបានឲ្យដឹងថា ប្រាសាទនេះ ត្រូវបានកសាងឡើងនៅឆ្នាំ ៩៦១ ដោយព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធ ខ្លាំងក្លាអស្ចារ្យ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត តាមខ្លឹមសារសិលាចារឹកខាងលើ យើងក៏បានដឹងទៀតថា ស្តេចអង្គនេះ ក៏បានស្ថាបនាលិង្គរាជដ៏ស័ក្តិសិទ្ធមួយឈ្មោះ រាជេន្ទ្រាបាត្រស្វរៈ តម្កល់នៅប្រាង្គប្រាសាទកណ្តាល ។ រីឯព្រះរូបរបស់ទ្រង់វិញ ដែលមានរូបភាពជាព្រះឥសូរ ត្រូវបានតម្កល់នៅជើងប្រាសាទតាមជ្រុងវិញ ។

ប្រាសាទប្រែរូប (ម.ត ១៩៩២) និង ប្លង់នៃប្រាសាទប្រែរូប, ឯកសារបារាំង

   សាងសង់ឡើងអំពីឥដ្ឋ ហើយនឹងផ្ទាំងថ្មបាយក្រៀម ប្រាសាទប្រែរូប គឺជាប្រាសាទភ្នំដ៏សំខាន់ជាងគេបំផុត ក្នុងអម្លុង ស.វទី១០ ដែលមានរាងជាសាជី ដូចជាម្កុដ ៤ ជ្រុងព្នាយ ប្រថាប់ដោយអាគារនិងគុហាតូចៗចំនួន ១២ នៅតាមជណ្តើរ ដើម្បីតម្កល់ព្រះសិវលិង្គ ដ៏ជាទីគោរពសក្ការៈ ។
   វិសាលភាព និងទ្រង់ទ្រាយដ៏សមសួននេះ ធ្វើឲ្យគេរំភើបចិត្តយ៉ាងក្រៃលែង នៅពេលដែលគេឈរនៅលើប្រាសាទនេះ ហើយចោលកន្ទុយភ្នែកទៅទេសភាពជុំវិញ ។ ប្រាសាទប្រែរូបមានកំពែងពីរជាន់ ធ្វើអំពីថ្មបាយក្រៀម ដោយមានទ្វារចូលចំនួន ៤ មួយនៅជ្រុងនីមួយៗ ។ រីឯតួប្រាសាទវិញ មានរាងជាសាជី ដែលមានជណ្តើរមានកាំជាថ្នាក់ៗ សម្រាប់ទ្រតួប្រាសាទ ដែលមានចំនួន ៥ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត តាមរយៈជណ្តើរទាំងនោះ គេអាចទៅកាន់ប្រាង្គប្រាសាទទាំងនោះ យ៉ាងងាយស្រួលដែរ ។
   នៅផ្នែកខាងកើតនៃកំពែងខាងក្រៅ គេឃើញមានប្រាង្គប្រាសាទពីរក្រុម ស្ថិតម្ខាងនៅលើគ្រឹះដ៏រឹងមាំមួយ ។ ហើយប្រាង្គនីមួយៗមានប្រវែងប្រមាណជា ៥ ម៉ែត្រ ក្នុងមួយជ្រុង ។
   ដូចពោលខាងលើ ប្រាសាទប្រែរូប គឺជាប្រាសាទភ្នំ ដែលតំណាងឲ្យភ្នំសុមេរុ ដែលស្ថិតលើទេពស្ថានត្រៃត្រឹង្ស ។ ម្ល៉ោះហើយប្រាង្គកណ្តាលមានភាពធំ ហើយល្អប្រណីតជាងគេ គួរឲ្យស្ញប់ស្ញែង ហើយបើគេប្រៀបធៀបនឹងប្រាង្គដ៏ទៃៗ គេមានអារម្មណ៍ថា ឧត្តមភាពនៃសំណង់នេះ គួបផ្សំនិងលិង្គរាជ ពិតជាគ្របដណ្តប់សង្កត់លើប្រាង្គឯទៀតៗ ដែលស្ថិតនៅជុំវិញ ។

ក្តារមឈូសនៅប្រាសាទប្រែរូប (ម.ត ២០០៤)

   សូមជម្រាបផងដែរថា គំនិតផ្សេងទៀតដែលគាំទ្រការបកស្រាយ ដែលថា ប្រាសាទប្រែរូបគឺជាកន្លែងតម្កល់ព្រះអដ្ឋិធាតុស្តេច គឺលិង្គរាជនៅក្នុងប្រាង្គកណ្តាល ខាងលើនេះ ដែលមានឈ្មោះថា រាជេន្ទ្រាបាត្រស្វរៈ ។ នេះបញ្ជាក់ថា លិង្គនេះគឺតំណាងឲ្យលិង្គរបស់ ព្រះមហាក្សត្រព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ពិតៗឥតក្លែងក្លាយ ។
   សូមជម្រាបផងដែរថា នៅប្រទេសឥណ្ឌាសម័យបុរាណ ពាក្យ ស្វរៈ ជាពាក្យសំស្រឹ្កតមានន័យថា ព្រះសិវៈ ដែលជាទេវតានៃភ្នំតែក្នុង បរិបទខ្មែរពាក្យនេះតំណាងឲ្យព្រះបដិមា របស់ព្រះរាជាវិញ ។ ដូច្នេះមានន័យថា រាជេន្ទ្រាបាត្រស្វរៈ គឺជាចម្លាក់របស់ព្រះរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ដែលជាព្រះអាទិទេពខ្មែរពិតៗ សម្រាប់ធានាវឌ្ឍនភាពនិងនិរន្តរភាពនៃទឹកដីកម្ពុជាឲ្យគង់វង្ស ។
   ដើម្បីមូលហេតុសាសនា ព្រះអង្គក៏បានស្ថាបនាប្រាសាទដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺប្រាសាទមេបុណ្យ នៅទិសខាងបូព៌ា ដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងប្រាសាទខាងលើនេះដែរ ៕ (ម.ត្រាណេ)

ប្រភពនៃឥរិយាបទប្រថាប់ របស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ នៅសម័យអង្គរ

នៅលើជញ្ជាំងថែវប្រាសាទអង្គរវត្តផ្នែកខាងលិច គេឃើញមានចម្លាក់ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយ ដែលបង្ហាញអំពីទិដ្ឋភាពព្រះបាទសុវិយាវរ្ម័នទី២ កំពុងប្រថាប់នៅកណ្តាលព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងឥរិយាបទរាជសិលា ពោលគឺទ្រង់គងពែនភ្នែន យ៉ាងសង្ហានៅលើបល្ល័ង្កមួយលំអដោយនាគរាជ ដោយព្រះបាទមួយសំយ៉ុងចុះក្រោម ។
នៅពីខាងមុខត្រង់ គេឃើញមានសព្វមុខមន្ត្រីកំពុងលុតជង្គង់សម្តែងគារវកិច្ចថ្វាយទ្រង់ ក្នុងខណៈដែលពួកអាមាត្យបាំងក្លស់ផ្លិត និងស៊ែរដេញមូសយ៉ាងស្រគត់ស្រគុំ ។
នៅជុំវិញព្រះហាក្សត្រ គេឃើញមានពួកព្រាហ្មណ៍បុរោហិត ទុកសក់វែង ស្លៀកសំពត់លំអដោយក្បាច់រចនាតូចឆ្មារព្រមទាំងពួកមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ នៃព្រះបរមរាជវាំង នាសម័យនោះ ។ ទិដ្ឋភាពមួយដែលទាក់ទាញអារម្មណ៍របស់យើង គឺក្នុងចំណោមពួកព្រហ្មណ៍ទាំងនោះមានព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ដែលអាចជាព្រះ បរមគ្រូរបស់ព្រះមហាក្សត្រសូត្រធម៌ដោយដៃប្រឡេះគ្រាប់ផ្គាំ ហាក់កំពុងអំពាវនាវបួងសួងឲ្យព្រះអាទិទេពអង្គរផ្តល់ចំពោះ ព្រះមហាក្សត្រ និងនគរខ្មែរនូវវិបុលសុខ និងសិរិសួស្តី ។ ឋានានុក្រមនៃពួកនាម៉ឺនមន្ត្រីអាចគូសបញ្ជាក់តាមរយៈសម្លៀកបំពាក់ ប្រកបដោយក្បាច់ក្បូរ ឬសាមញ្ញ ។

ព្រះបាទ សុរិយាវរ្ម័នទី ២ ស្ថិតក្នុងឥរិយាបថ រាជាលីលា លើប្រាសាទអង្គវត្ត ចម្លាក់ព្រះកុបេរ៌ លើជញ្ជៀនស្ពាន់ កម្មសិទ្ធឯកជន និង ចម្លាក់លើត្បូងកែវ អង្គរបុរី សម័យនគរភ្នំ ស.តទី ៣-៤ (សារមន្ទីរជាតិពន្ធុវិទ្យាទួលគោក, ម.ត ២០០៩)

    នៅផ្នែកខាងក្រោមគេឃើញក្រុមបរិវារជាស្ត្រី ដែលនៅដៃមានកាន់នូវដង្វាយផ្សេងៗ ។ ពួកស្ត្រីទាំងនោះខ្លះពាក់ខ្សែក កងដៃធម្មតាខ្លះទៀតជាស្រីស្នំពួកគេពាក់គ្រឿងអលង្កាមានតម្លៃ ដូចជាមកុដ និងខ្សែកមាសជាដើម ។
    ដូចទើបពិពណ៌នារួច ស្តេចខ្មែរសម័យអង្គរអង្គនេះគង់ធ្វើសវនាការជាមួយសព្វនាម៉ឺន មន្ត្រី ដោយទ្រង់មានព្រះហត្ថធ្វេងក្នុងកាយវិការប្រកបដោយឫទ្ធីអំណាច រីឯខ្លួនដូចពែនភ្នែនយ៉ាងសមសួន ។ តើឥរិយាបទនេះមានប្រភពមកពីណា?
    ការសិក្សាអំពីឥរិយាបទដៃ និងដងខ្លួនរបស់ព្រះពុទ្ធរូប និងទេវរូបបុរាណនានា នៅប្រទេសឥណ្ឌា បានឲ្យដឹងយ៉ាងជាក់ច្បាស់ថាព្រះមហាក្សត្រព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ កំពុងស្ថិតក្នុងឥរិយាបទរាជាលីលា ។ ដូច្នេះមានតែព្រះមហាក្សត្រទេ ដែលទ្រង់អាចប្រថាប់ក្នុងឥរិយាបទនេះបាន ។
    សូមជម្រាបថា សារមន្ទីរជាតិពុទ្ធវិទ្យាឯកជន នៅទួលគោកក្បែរសាលាឥន្ទ្រទេវីមានវត្ថុសិល្បៈថ្មី និងបុរាណជាច្រើន ដែលមកពីអង្គរបុរី ហើយក្នុងចំណោមត្បូងកែវស្លមួយចំនួនគេឃើញមានរូបអាទិទេពខ្លះ ស្ថិតក្នុងឥរិយាបទដូចគ្នា នឹងព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ។    ដូច្នេះប្រការនេះគាំទ្រទស្សនៈដែលស្តីពីប្រភពបុរេអង្គរនៃឥរិយាបទ ប្រថាប់របស់ស្តេចខ្មែរ នាសម័យអង្គរ ។ នេះជាហេតុនាំឲ្យយើងសន្និដ្ឋានបានថា ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរចាប់ពីដើមសតវត្សទី១ ដល់សតវត្សទី១៣-១៤ ទ្រង់រមែងតែប្រថាប់ពែនភ្នែនតាមលំនាំស្តេចឥណ្ឌា តែនាសម័យក្រោយៗមករហូតដល់សម័យបច្ចុប្បន្នប្រពៃណី ’ជាផ្លូវការ” នេះមិនរក្សាឲ្យបានគង់វង្សឡើយដោយរបត់សង្គមវប្បធម៌ ៕ (ម.ត្រាណេ)

ក្រុមប្រាសាទលិង្គ នៅកោះកេរ និង និមិត្តរូបរបស់ លិង្គ

ក្រុមប្រាសាទលិង្គនៅទីក្រុងកោះកេរ ឬគោកគគីរ ក្នុងសិលាចារឹក មានប្រាសាទដែលផ្ទុកដោយរូបសំណាកតំណាងឲ្យព្រះសិវលិង្គ ចំនួន ៤ ។ នៅទីនេះ យើងសូមលើកយកប្រាសាទតែមួយមកអធិប្បាយ ។
ប្រាសាទ លិង្គ ជាប្រាសាទស្ថិតនៅក្នុងរចនាបថកោះកេរ (ដើមសតវត្សរិ៍ទី១០នៃគ្រិស្តសករាជ) ហើយមានរាង៤ជ្រុងស្មើ សាងសង់ ដោយថ្មភក់ ប្រហែលជាគេដឹកមកពីតំបន់ដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយបន្តិច ។ នៅលើជញ្ជាំងខាងជើងផ្នែកខាងក្រៅ គេឃើញមានបង្ហូរទឹកមន្ត ឬសោមសូត្រមួយ ជាមាត់របស់យោនីដែលស្ថិតក្នុងប្រាសាទ ។
គួរបញ្ជាក់ថា ការបង្ហូរទឹកមន្ត បែបនេះតាមរន្ធយោនីដែលមានព្រះសិវលិង្គនៅពីលើជាប្រពៃណីកើតចេញ ក្នុងវប្បធម៌ចេនឡា ដូចដែលមានក្នុងប្រាសាទរបាំងរមាសនៅទីក្រុងឦសានបុរៈ ឬសម្បូរព្រៃគុកនាចុងសតវត្សរិ៍ទី៦ និងដើម សតវត្សរ៍ទី៧ ។

ប្រាសាទលិង្គ និងសោមសូត្របង្ហូរទឹកមន្តចេញពីប្រាសាទ (ថត ១៩៩៦)

    តាមការស្រាវជ្រាវរបស់លោក អ៊ួង វន ដែលបានចុះទៅផ្ទាល់ទីតាំងប្រាសាទលិង្គ ឬប្រាសាទជ័យ បានកត់សម្គាល់ថា ប្រាសាទនេះ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណនៃទីក្រុងកោះកេរ ដែលជាព្រះរាជធានីនៃព្រះជ័យវរ័ន្មទី៤នៅក្នុងខេត្តព្រះវិហារ ។
    ប្រាសាទជ័យ ឬ លិង្គមានដល់ទៅ៤ ស្ថិតជាជួរ ហើយមានរាងដូចគ្នា សាងសង់អំពីថ្មភក់ ។
    គេសង្កេតឃើញនៅចំកណ្តាលប្រាង្គប្រាសាទនីមួយៗ នូវវត្តមានរបស់ព្រះសិវលិង្គដ៏ធំសម្បើមអស្ចារ្យ ដោយមានទំហំរវាង ១ម៉ែត្រ ២០ ទៅ១ម៉ែត្រ៤០គុណ នឹង១ម៉ែត្រ១០ ទៅ១ម៉ែត្រ២០ ។ នេះជាប្រាសាទដែលមានលិង្គដ៏ធំជាងគេនៅក្នុង ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចក្នុងចក្រភពកម្ពុជទេសដែរ ។
    ភាពវិសេសវិសាលរបស់ព្រះសិវលិង្គទាំងនោះ គឺទ្រដោយទម្រថ្ម តំណាងឲ្យព្រះនាងឧមាប្រកបដោយក្បាច់រចនាយ៉ាងល្អប្រណីត គឺលិង្គ និងទម្រត្រូវបានធ្លាក់នៅលើដុំថ្មភ្នំមួយយ៉ាងធំដែលផុសចេញពី ដីភ្នំតែម្តង ។ នេះជាអច្ឆរិយភាពរបស់ទីតាំង ដែលធ្វើឲ្យគេស្ញប់ស្ញែងនូវ ទេពកោសល្យរបស់បុព្វបុរសខ្មែរនាសម័យបុរាណក្នុងអំឡុង ១០០០ឆ្នាំមុននេះ ។ ម្យ៉ាងទៀតការយកថ្មដើម្បីធ្លាក់ជាលិង្គព្រះឥសូរខាងលើនេះ ក៏ជាភស្តុតាងមួយបង្ហាញឲ្យយើងដឹងថា : ទីតាំងនេះមានលក្ខណៈពិសិដ្ឋដ៏ជ្រាលជ្រៅបំផុតសម្រាប់សាសនិកជនខ្មែរ នាសម័យបុរាណ ៕ (ម.ត្រាណេ)