រហូតដល់សព្វថ្ងៃ អ្នកស្រាវជាវបរទេសដោយឡែកសៀម ចាត់ទុកថា ចម្លាក់បុរាណទាំងប៉ុន្មាន តំណាងព្រះ សិអារ្យមេតេយ្យ ដែលគេបានរកឃើញនៅក្នុងប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេសក្នុងភូមិភាគឦសាន គឺជាសិល្បៈខ្មែរ តែបានទទួល ឥទ្ធិពលពីសិល្បៈមនឬជួនកាលជាសិល្បៈមនតែម្តង ដែលត្រូវបានរលត់សង្ខានៅចុងស.តទី១៣ ដើមស.តទី១៤ ដោយវាតទី និយមរបស់នគរសុខោទ័យ និងអយុធ្យា ។ មានអ្នកនិពន្ធខ្លះទៀត ថែមទាំងហ៊ានប្រកាសថា ពុទ្ធបដិមាកម្មខ្មែបែបមហាយាន ទាំងនោះ គឺជាសិល្បៈរបស់នគរចនសៈ ដែលជារដ្ឋឯករាជ ឬ ស្វយ័តមួយដែលមិនមែនជាខ្មែរ ។ ព្រោះរដ្ឋចនសៈនេះ ស្ថិតនៅ “ក្រៅរាជធានីប្រទេសកម្ពុជា” ទោះបីនគរនេះបានប្រើប្រាស់ ឬនិយាយភាសាខ្មែរនិងចេះនិយមភាសាសំស្ក្រឹតក៏ដោយ ។
ថ្វីត្បិតតែសេចក្តីអះអាងខាងលើនេះ ត្រូវបានលោក ប័ស្សឺលីយេ ច្រានចោលក៏ដោយ មុនពេលលោកចែកឋាន លោកបានបញ្ជាក់យ៉ាងត្រឹមត្រូវថា ខេត្តនគររាជសីមា ក៏ដូចជាខេត្តបុរីរម្យ គឺជាភាគមួយ នៃ ចក្រភពកម្ពុជទេស យ៉ាងប្រាកដ ។ ជាអកុសល លោកពុំទាន់បានវែកញែកជាក់លាក់នៅឡើយ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត លោកក៏ពុំបានបង្ហាញនូវ ភស្តុតាងណាមួយជាចម្លាក់បុរាណបុរេអង្គរ ដែលគេបានជួបប្រទះនៅកម្ពុជា ឬនៅវៀតណាមខាងត្បូងជាដើម ដើម្បីជាការបំភ្លឹអំពីបញ្ហាខាងលើនេះនៅឡើយដែរ ។ ដូច្នេះ មានប្រវត្តិវិទូតិចណាស់ ដែលបានជ្រាបអំពីបញ្ហាសាំញ៉ាំនេះ ហើយរហូតដល់សព្វថ្ងៃ នៅតែមានភាព ច្របូកច្របល់ដដែល ។
នៅកម្ពុជាក្រោម (Cf. Le Thi Lien), អង្គរបុរីកម្មសិទ្ធឯកជន (ថត ២០០៩)
ថ្មីៗនេះកង្វះខាតនៅតែមាន ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង ការស្រាវជ្រាវរបស់ឧរៃស្រី ( Cf. ឧរៃស្រី វរៈសារិន ២៥៤៥ “ ព្រះបដិមាកម្មសំរឹទ្ធថ្មី រកឃើញថ្មីមកពីបានផាយ របស់សារមន្ទីរជាតិព្រះនគរ ” ប្រជុំអត្ថបទខ្មែរបោះពុម្ព ក្រុមបុរាណវិទ្យា មហាវិទ្យាសិល្បៈករ ថ្ងៃអង្គារ ទី៨ ខែតុលា ពុទ្ធសករាជ ២៥៤៥, បាងកក) នៅតែគ្មានតម្លាភាព ហើយពុំប្រកបដោយលក្ខណៈ ជាវិទ្យាសាស្ត្រ ដែលគេអាចទទួលយកបាននៅឡើយ ។
សូមជម្រាបថា នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ គេឃើញមានចម្លាក់តំណាងឲ្យព្រះពោធិសត្វខាងលើនេះ មួយព្រះអង្គដែរ ដែលបានមកពីខេត្តបុរីរម្យ ដូចករណីចម្លាក់មួយចំនួនទៀត ដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់សារមន្ទីរហ្គីមេ និងសារមន្ទីរនៅសហរដ្ឋអាមេរិកជាដើម ។ ចំពោះពុទ្ធបដិមាបុរេអង្គរទាំងនោះផ្ទុយពីនៅថៃ គេចាត់ទុកថាជាសិល្បៈខ្មែរមុនអង្គរសុទ្ធសាធ ។
ដូចនេះ ជាទូទៅអ្នកប្រាជ្ញបរទេស ហាក់ដូចជាបានបញ្ជាក់ប្រភពខ្មែរ នៃចម្លាក់សំរឹទ្ធទាំងនោះរួចស្រេចទៅហើយ គឺមិនគួរឲ្យសង្ស័យឡើយ ។ ប៉ុន្តែបញ្ហាដែលចោទនៅទីនេះ គឺថាតើ ក្នុងករណីណាដែលយើងអាចនិយាយបានថា សិល្បៈខ្មែរបែបមហាយានខាងលើនេះ មិនបានទទួលឥទ្ធិពលពីសិល្បៈមន ។ តើនៅប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជានៅក្នុងដែនដីសន្តកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ដែលសព្វថ្ងៃ បានក្លាយទៅជាប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូងនោះ យើងមានចម្លាក់ព្រះស្រីអារ្យមត្រ័យ ដូចនៅខេត្តបុរីរម្យ ឬ រ៉យ អែតនៅប្រទេសសៀមបច្ចុប្បន្នដែរឬទេ ?
ព្រះស្រីអាមៃត្រ័យ, បុរីរម្យ (Cf.Bunber and. Latchford, USA និងសារមន្ទីរហ្គីមេ)
គប្បីជ្រាបថា ជនជាតិខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម ( Cf. Le Thi Lien, 2006, Buddhist and Hindu Art in the cuu Long River Delta . Vietnam ) និង កម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេសនៅក្នុងខេត្តតាកែវ បានប្រារព្ធលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន តាំងពីសម័យនគរភ្នំ ម្ល៉េះ ហើយការបូជាព្រះពោធិសត្វអង្គនេះ ត្រូវបានគូសបញ្ជាក់តាមរយៈបដិមាកម្មមួយចំនួនដែលគេបានរកឃើញ ហើយសព្វថ្ងៃត្រូវបានតម្កល់ នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ ។ យើងអាចលើកជាឧទាហរណ៍ នូវចម្លាក់មេត្រ័យ នៅស្រុកទ្រង់ឌៀង ខេត្ត វិញឡុង (Cf.Malleret,L.,1963 , Le Cibassac, PEFEO,vol XlIII, & XXXVIII) នៅប្រាសាទអកយំ ខេត្តសៀមរាបជាដើម ដើម្បីចង្អុលបង្ហាញនូវភាពរីកចំរើន នៃ សាសនាខាងលើនេះ ។ ការរកឃើញនូវចម្លាក់ថ្មីៗមួយចំនួនទៀត នៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ ក៏ជាសក្ខីកម្មបន្ថែមថ្មីមួយទៀតបង្ហាញថា ផ្ទុយពីអ្នកប្រវត្តិវិទូថៃ ដែលមានការយល់ច្រឡំថា ការហូរចូលនៃសិល្បៈបែបមហាយាននេះ ពីមជ្ឈមណ្ឌលឥណ្ឌានានា ត្រូវបានជ្រួតជ្រាបចូលកំពង់ផែអូរកែវមុនគេ ហើយពីទីនេះ ក៏បានលាតសន្ធឹងបន្តិចម្តងៗរហូតដល់ខេត្តតាកែវ កំពង់ស្ពឺ សៀមរាបអង្គរ សិរីសោភ័ណ្ឌ ខេត្តសុរិន្ទ្រ និងបុរីរម្យទៅវិញទេ ។ មានន័យថា ក្នុងដំណាក់កាលដំបូង ខ្មែរមិនទាន់បានទទួលនូវឥទ្ធិពលពីបងប្អូនមន ដែលរួមឈាមជ័រជាមួយខ្មែរយើងនៅឡើយទេ ។
ដូចនេះ គួរកំណត់សម្គាល់ថា ចរន្តលទ្ធិមហាយាន ពុំបានហូរចូលពីឈូងសមុទ្រសៀម ឬពីទីក្រុងអ៊ូថង ដែលស្ថិតនៅវាលទំនាបនៃដងទន្លេចៅប្រាយ៉ា ហើយបានជ្រួតជ្រាបលាតសន្ធឹងដល់ខេត្តសុរិន្ទ្រ បុរីរម្យ បាត់តំបង សៀមរាបអង្គរ នោះទេ ទោះបីជានៅតំបន់ទាំងនោះ ចម្លាក់បែបមហាយានជាច្រើនត្រូវបានគេជួបប្រទះក៏ដោយ ។ ជាការពិតណាស់ បើគេទទួលស្គាល់ហេតុការណ៍នេះ ទស្សនៈរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវថៃ ដែលមិនបានពន្យល់ប្រភព នៃ សិល្បៈបែបមហាយានខាងលើនេះ យ៉ាងជាក់ច្បាស់ ហើយអ្វីមួយជាការខុសឆ្គង ខាងទស្សនៈទានផ្ទុយនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រនោះ ពុំត្រូវបានទទួលស្គាល់ថា ត្រឹមត្រូវពីមតិអន្តរជាតិ ម្តងណាឡើយ( Cf. Bunker and Latchford, 2004. Adoration and Glory-The Golden Age of Khmer Art, Chicago )
ជាការពិតណាស់ បើសិនជាគេថា សិល្បៈបែបមហាយានខាងលើនេះ ជាឥទ្ធិពលរបស់មនសុទ្ធសាធ ចុះហេតុអ្វីបែរជាមានចម្លាក់ ព្រះស្រីអារ្យមេត្រ័យដូចគ្នាទាំងស្រុង ទាំងលក្ខណៈបុគ្គលនៃចម្លាក់ ដូចជានៅកម្ពុជាក្រោម និងនៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ និងតាកែវទៅវិញ ? បើយើងទទួលស្គាល់ថា សិល្បៈបុរេអង្គរនៅថៃ ជាឥទ្ធិពលរបស់សិល្បៈមន ទាំងនេះមានន័យថា ឥទ្ធិពលនៃ វប្បធម៌មន លើសិល្បៈចេនឡា ( ពីស.តទី៦ ដល់ទី៨ ) មិនសមហេតុផលឡើយ ហើយគឺក្នុងករណីនេះហើយ ដែលយើងត្រូវតែតម្រូវទស្សនៈដែលឈរលើមតិជាតិនិយមជ្រុល ខាងលើនេះ ៕ (ម.ត្រាណេ)
ថ្វីត្បិតតែសេចក្តីអះអាងខាងលើនេះ ត្រូវបានលោក ប័ស្សឺលីយេ ច្រានចោលក៏ដោយ មុនពេលលោកចែកឋាន លោកបានបញ្ជាក់យ៉ាងត្រឹមត្រូវថា ខេត្តនគររាជសីមា ក៏ដូចជាខេត្តបុរីរម្យ គឺជាភាគមួយ នៃ ចក្រភពកម្ពុជទេស យ៉ាងប្រាកដ ។ ជាអកុសល លោកពុំទាន់បានវែកញែកជាក់លាក់នៅឡើយ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត លោកក៏ពុំបានបង្ហាញនូវ ភស្តុតាងណាមួយជាចម្លាក់បុរាណបុរេអង្គរ ដែលគេបានជួបប្រទះនៅកម្ពុជា ឬនៅវៀតណាមខាងត្បូងជាដើម ដើម្បីជាការបំភ្លឹអំពីបញ្ហាខាងលើនេះនៅឡើយដែរ ។ ដូច្នេះ មានប្រវត្តិវិទូតិចណាស់ ដែលបានជ្រាបអំពីបញ្ហាសាំញ៉ាំនេះ ហើយរហូតដល់សព្វថ្ងៃ នៅតែមានភាព ច្របូកច្របល់ដដែល ។
នៅកម្ពុជាក្រោម (Cf. Le Thi Lien), អង្គរបុរីកម្មសិទ្ធឯកជន (ថត ២០០៩) ថ្មីៗនេះកង្វះខាតនៅតែមាន ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង ការស្រាវជ្រាវរបស់ឧរៃស្រី ( Cf. ឧរៃស្រី វរៈសារិន ២៥៤៥ “ ព្រះបដិមាកម្មសំរឹទ្ធថ្មី រកឃើញថ្មីមកពីបានផាយ របស់សារមន្ទីរជាតិព្រះនគរ ” ប្រជុំអត្ថបទខ្មែរបោះពុម្ព ក្រុមបុរាណវិទ្យា មហាវិទ្យាសិល្បៈករ ថ្ងៃអង្គារ ទី៨ ខែតុលា ពុទ្ធសករាជ ២៥៤៥, បាងកក) នៅតែគ្មានតម្លាភាព ហើយពុំប្រកបដោយលក្ខណៈ ជាវិទ្យាសាស្ត្រ ដែលគេអាចទទួលយកបាននៅឡើយ ។
សូមជម្រាបថា នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ គេឃើញមានចម្លាក់តំណាងឲ្យព្រះពោធិសត្វខាងលើនេះ មួយព្រះអង្គដែរ ដែលបានមកពីខេត្តបុរីរម្យ ដូចករណីចម្លាក់មួយចំនួនទៀត ដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់សារមន្ទីរហ្គីមេ និងសារមន្ទីរនៅសហរដ្ឋអាមេរិកជាដើម ។ ចំពោះពុទ្ធបដិមាបុរេអង្គរទាំងនោះផ្ទុយពីនៅថៃ គេចាត់ទុកថាជាសិល្បៈខ្មែរមុនអង្គរសុទ្ធសាធ ។
ដូចនេះ ជាទូទៅអ្នកប្រាជ្ញបរទេស ហាក់ដូចជាបានបញ្ជាក់ប្រភពខ្មែរ នៃចម្លាក់សំរឹទ្ធទាំងនោះរួចស្រេចទៅហើយ គឺមិនគួរឲ្យសង្ស័យឡើយ ។ ប៉ុន្តែបញ្ហាដែលចោទនៅទីនេះ គឺថាតើ ក្នុងករណីណាដែលយើងអាចនិយាយបានថា សិល្បៈខ្មែរបែបមហាយានខាងលើនេះ មិនបានទទួលឥទ្ធិពលពីសិល្បៈមន ។ តើនៅប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជានៅក្នុងដែនដីសន្តកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ដែលសព្វថ្ងៃ បានក្លាយទៅជាប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូងនោះ យើងមានចម្លាក់ព្រះស្រីអារ្យមត្រ័យ ដូចនៅខេត្តបុរីរម្យ ឬ រ៉យ អែតនៅប្រទេសសៀមបច្ចុប្បន្នដែរឬទេ ?
ព្រះស្រីអាមៃត្រ័យ, បុរីរម្យ (Cf.Bunber and. Latchford, USA និងសារមន្ទីរហ្គីមេ) គប្បីជ្រាបថា ជនជាតិខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម ( Cf. Le Thi Lien, 2006, Buddhist and Hindu Art in the cuu Long River Delta . Vietnam ) និង កម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេសនៅក្នុងខេត្តតាកែវ បានប្រារព្ធលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន តាំងពីសម័យនគរភ្នំ ម្ល៉េះ ហើយការបូជាព្រះពោធិសត្វអង្គនេះ ត្រូវបានគូសបញ្ជាក់តាមរយៈបដិមាកម្មមួយចំនួនដែលគេបានរកឃើញ ហើយសព្វថ្ងៃត្រូវបានតម្កល់ នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ ។ យើងអាចលើកជាឧទាហរណ៍ នូវចម្លាក់មេត្រ័យ នៅស្រុកទ្រង់ឌៀង ខេត្ត វិញឡុង (Cf.Malleret,L.,1963 , Le Cibassac, PEFEO,vol XlIII, & XXXVIII) នៅប្រាសាទអកយំ ខេត្តសៀមរាបជាដើម ដើម្បីចង្អុលបង្ហាញនូវភាពរីកចំរើន នៃ សាសនាខាងលើនេះ ។ ការរកឃើញនូវចម្លាក់ថ្មីៗមួយចំនួនទៀត នៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ ក៏ជាសក្ខីកម្មបន្ថែមថ្មីមួយទៀតបង្ហាញថា ផ្ទុយពីអ្នកប្រវត្តិវិទូថៃ ដែលមានការយល់ច្រឡំថា ការហូរចូលនៃសិល្បៈបែបមហាយាននេះ ពីមជ្ឈមណ្ឌលឥណ្ឌានានា ត្រូវបានជ្រួតជ្រាបចូលកំពង់ផែអូរកែវមុនគេ ហើយពីទីនេះ ក៏បានលាតសន្ធឹងបន្តិចម្តងៗរហូតដល់ខេត្តតាកែវ កំពង់ស្ពឺ សៀមរាបអង្គរ សិរីសោភ័ណ្ឌ ខេត្តសុរិន្ទ្រ និងបុរីរម្យទៅវិញទេ ។ មានន័យថា ក្នុងដំណាក់កាលដំបូង ខ្មែរមិនទាន់បានទទួលនូវឥទ្ធិពលពីបងប្អូនមន ដែលរួមឈាមជ័រជាមួយខ្មែរយើងនៅឡើយទេ ។
ដូចនេះ គួរកំណត់សម្គាល់ថា ចរន្តលទ្ធិមហាយាន ពុំបានហូរចូលពីឈូងសមុទ្រសៀម ឬពីទីក្រុងអ៊ូថង ដែលស្ថិតនៅវាលទំនាបនៃដងទន្លេចៅប្រាយ៉ា ហើយបានជ្រួតជ្រាបលាតសន្ធឹងដល់ខេត្តសុរិន្ទ្រ បុរីរម្យ បាត់តំបង សៀមរាបអង្គរ នោះទេ ទោះបីជានៅតំបន់ទាំងនោះ ចម្លាក់បែបមហាយានជាច្រើនត្រូវបានគេជួបប្រទះក៏ដោយ ។ ជាការពិតណាស់ បើគេទទួលស្គាល់ហេតុការណ៍នេះ ទស្សនៈរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវថៃ ដែលមិនបានពន្យល់ប្រភព នៃ សិល្បៈបែបមហាយានខាងលើនេះ យ៉ាងជាក់ច្បាស់ ហើយអ្វីមួយជាការខុសឆ្គង ខាងទស្សនៈទានផ្ទុយនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រនោះ ពុំត្រូវបានទទួលស្គាល់ថា ត្រឹមត្រូវពីមតិអន្តរជាតិ ម្តងណាឡើយ( Cf. Bunker and Latchford, 2004. Adoration and Glory-The Golden Age of Khmer Art, Chicago )
ជាការពិតណាស់ បើសិនជាគេថា សិល្បៈបែបមហាយានខាងលើនេះ ជាឥទ្ធិពលរបស់មនសុទ្ធសាធ ចុះហេតុអ្វីបែរជាមានចម្លាក់ ព្រះស្រីអារ្យមេត្រ័យដូចគ្នាទាំងស្រុង ទាំងលក្ខណៈបុគ្គលនៃចម្លាក់ ដូចជានៅកម្ពុជាក្រោម និងនៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ និងតាកែវទៅវិញ ? បើយើងទទួលស្គាល់ថា សិល្បៈបុរេអង្គរនៅថៃ ជាឥទ្ធិពលរបស់សិល្បៈមន ទាំងនេះមានន័យថា ឥទ្ធិពលនៃ វប្បធម៌មន លើសិល្បៈចេនឡា ( ពីស.តទី៦ ដល់ទី៨ ) មិនសមហេតុផលឡើយ ហើយគឺក្នុងករណីនេះហើយ ដែលយើងត្រូវតែតម្រូវទស្សនៈដែលឈរលើមតិជាតិនិយមជ្រុល ខាងលើនេះ ៕ (ម.ត្រាណេ)
No comments:
Post a Comment